Σλαβόι Ζίζεκ, « Σπάζοντας το πρόσωπο του γείτονα» για τον Ιουδαισμό του Εμμανουήλ Λεβινάς.

Απόσπασμα από άρθρο του Σλαβόι Ζίζεκ, « Σπάζοντας το πρόσωπο του γείτονα- για τον Ιουδαισμό του Εμμανουήλ Λεβινάς». Δημοσίευση στον ιστότοπο του περιοδικού ψυχανάλυσης κ φιλοσοφίας THE SYMPTOM.

«Αναζητώντας την αλήθεια, έχω ήδη εγκαθιδρύσει μια σχέση με ένα πρόσωπο που μπορεί να εγγυηθεί τον εαυτό του, η επιφάνεια του οποίου είναι κατά κάποιο τρόπο ένας λόγος τιμής.Κάθε γλώσσα ως μια ανταλλαγή λεκτικών σημείων αναφέρεται ήδη σε αυτόν τον αρχέγονο λόγο της τιμής./../η εξαπάτηση και η ακρίβεια προυποθέτουν ήδη την απόλυτη αυθεντικότητα του προσώπου».1

Το ερώτημα κλειδί που θέτει ευθέως αυτή η Λεβινασιανή ιδέα του προσώπου του άλλου ως επιφάνεια, ως γεγονός που προηγείται της ίδιας της Αλήθειας, είναι: πως, τότε, εισάγονται ο νόμος, τα δικαστήρια, οι κρίσεις, οι θεσμοί, κ.λπ.; η απάντηση του Λεβινάς είναι: μέσω της παρουσίας του ΤΡΙΤΟΥ. Όταν είμαι πρόσωπο με πρόσωπο με τον άλλο, είμαι απείρως υπεύθυνος σε αυτον, αυτή είναι η πρωταρχικός ηθική ομαδοποίηση, εντούτοις, υπάρχει πάντα ένας τρίτος, και από εκείνη την στιγμή, νέες ερωτήσεις προκύπτουν: πώς ο γείτονάς μου που αντιμετωπίζω συσχετίζεται με αυτόν τον τρίτο; Είναι αυτός ο τρίτος φίλος ή ο εχθρός του ή ακόμα και το θύμα του; Ποιος εκ των δύο είναι κατά πρώτο λόγο ο αληθινός γείτονας μου; Όλο αυτό με αναγκάζει να συγκρίνω τα άπειρα που δεν μπορούν να συγκριθούν, να περιορίσω την απόλυτη προτεραιότητα του άλλου, να αρχίσω να υπολογίζω το ανυπολόγιστο. Εντούτοις, αυτό που είναι σημαντικό για τον Λεβινάς είναι πως αυτό το είδος της νομικής σχέσης, απαραίτητο όπως είναι, παραμένει θεμελιωμένο στην αρχέγονη ηθική σχέση με τον άλλο. Η ευθύνη για τον άλλο - το υποκείμενο ως απάντηση στο άπειρο κάλεσμα που ενσωματώνεται στο πρόσωπο του άλλου που είναι ταυτόχρονα ανίσχυρο, τρωτό, και που εκδίδει μια απεριόριστη εντολή - είναι για τον Λεβινάς ασυμμετρικκό και μη-αμοιβαίο: Είμαι υπεύθυνος για τον άλλο χωρίς να έχω οποιοδήποτε δικαιώμα να υποστηρίξω ότι ο άλλος πρέπει να επιδείξει την ίδια ευθύνη για μένα. Ο Λεβινάς, εδώ, αρέσκεται να παραθέτει τον Ντοστογιέφσκι:

«Είμαστε όλοι υπέυθυνοι για όλα και ένοχοι μπροστά στον καθέναν, αλλά εγώ είμαι περισσότερο από όσο όλοι οι άλλοι.» Η ηθική ασυμμετρία ανάμεσα σε μένα και τον άλλο που μου απευθύνει το άπειρο κάλεσμα είναι το αρχέγονο γεγονός, και «Εγώ» δεν πρέπει ποτέ να σταματήσω να βασίζομαι σε αυτήν την μη-αναγώγιμη σε πρώτο-πρόσωπο σχέση με τον άλλο που πρέπει να φτάσει στο άκρο, εάν είναι απαραίτητο - πρέπει να είμαι έτοιμος να αναλάβω την ευθύνη για τον άλλο να πάρω τη θέση του, έως να γίνω ένας όμηρος για αυτον: Η υποκειμενικότητα ως τέτοια είναι πρωτογενώς ένας όμηρος, υπεύθυνη μέχρι το σημείο που γίνεται η θυσία για άλλους.» Έτσι ο Λεβινάς καθορίζει τη «συμφιλιωτική θυσία»: μια χειρονομία μέσω της οποίας το Ίδιο ως ο όμηρος παίρνει τη θέση (αντικαθιστά) τον Άλλο… Δεν είναι, εντούτοις, αυτή η χειρονομία τη ς«συμφιλιωτικής θυσίας» η κατ' εξοχήν χειρονομία του Χριστού; Δεν ήταν αυτός ο όμηρος που πήρε τη θέση όλων μας και ως τόσο παραδειγματικά ανθρώπινος (» Ίδε ο άνθρωπος»);

Μακριά από το να κηρύττει μια εύκολη θεμελίωση της πολιτικής στην ηθική του σεβασμού και της ευθύνης για τον Άλλο , ο Λεβινάς επιμένει μάλλον στην απόλυτη ασυμβατότητα τους, στο χάσμα που χωρίζει τις δύο διαστάσεις: η ηθική περιλαμβάνει μια ασυμμετρική σχέση στην οποία είμαι πάντα-ήδη υπεύθυνος για τον άλλο , ενώ η πολιτική είναι η περιοχή της συμμετρικής ισότητας και της διανεμητικής δικαιοσύνης… παρόλα αυτά, δεν είναι αυτή η λύση πάρα πολύ τακτοποιημένη; Δηλαδή, δεν είναι μια τέτοια έννοια της πολιτικής ήδη «μετα-πολιτική» αποκλείοντας την κατεξοχήν πολιτική διάσταση (εξ αιτίας της οποίας, για τη Hannah Arendt, η τυραννία είναι η πολιτική στην καθαρότητα της), εν ολίγοις, που αποκλείει ακριβώς τη διάσταση αυτού που ο Carl Schmitt αποκάλεσε πολιτική θεολογία; Κάποιος μπαίνει στον πειρασμό για να πει ότι, μακριά από το να ανάγεται στη συμμετρική περιοχή της ισότητας και της διανεμητικής δικαιοσύνης,η πολιτική είναι η πολύ «αδύνατη» σύνδεση μεταξύ αυτής της περιοχής και αυτής της (θεολογικής) ηθικής, ο τρόπος που η ηθική κόβει ευθέως τη συμμετρία των ίσων σχέσεων, διαστρεβλώνοντας/μετατοπίζοντας ταις. Στο έργο του Ηθική και Άπειρό , ο Λεβινάς υπογραμμίζει πώς αυτό που εμφανίζεται ως φυσικότερο πρέπει να είναι το πιό αμφισβητήσιμο - όπως η ιδέα του Spinoza ότι κάθε οντότητα παλεύει φυσικά για την αυτό-διατήρηση της, για την πλήρη επιβεβαίωση της ύπαρξής της και των ενδότερων δυνάμεών της: έχω το δικαίωμα να είμαι; Δεν είναι με την επιμονή στην ύπαρξη, ότι αποστερώ άλλους από τη θέση τους, ότι τους σκοτώνω τελικά;/../2.

Σημειώσεις
1Levinas, Emmanuel, Totality and Infinity, The Hague: Martinus Nijhoff, 1979.
2Levinas, E., Ethics and Infinity: Conversations with Phillip Nemo, Pittsburgh: Duquesne University, 1985.