M.Caravaggio, "O Δαβίδ με την κεφαλή του Γολιάθ",Μουσείο Prado Μαδρίτης.
1. Ο πόλεμος Μεταρρύθμισης και Αντιμεταρρύθμισης δεν ήταν δυνατό να μην καταλάβει το χώρο της Τέχνης, να μην υποτάξει τα μέσα της και το γόητρο της στον αιματηρό και λυσσαλέο αγώνα. Η Τέχνη απο τα τέλη του 16ου αιώνα μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα χτίζει το μεγαλείο της πάνω στις εκατόμβες των νεκρών, πάνω στους ηττημένους που περιμένουν να επιτελέσουν την αντεκδίκηση με τον Διαφωτισμό, η μόνη Τέχνη που υπάρχει γιατί κυριαρχεί , επιβάλει, καθορίζει όλες τις αξίες της εποχής της με τη δική της αισθητική είναι το Μπαρόκ, είναι η αποθέωση του μεγαλείου του Θεού και της Εκκλησίας σε καθεδρικούς, σε παλάτια , σε πίνακες και σε παρτιτούρες, σε θέατρα και στη γραφή. Μία αποθέωση ενός Θεού που αγγίζει την μεταμόρφωση στο αντίθετο του, στο Κακό, στην υπερβολή ενός κλασσικισμού διεστραμμένα όμορφου, μελαγχολικού, σκοτεινού και εκδικητικού, ενός κλασσικισμού που όσο περισσότερο μεγαλουργεί τόσο περισσότερο κατανοείς πως οι εμπνευστές του ήδη έχουν υποκαταστήσει το Θεό μέσα απο τα έργα τους, ήδη η εκλαμπρότητα της δημιουργίας τους ομιλεί τον Καρτεσιανό ανθρωποκεντρισμό, " Δες τι αφιέρωσα για το Θεό και αποθεώσε εμένα για αυτό"...αυτή είναι η φράση που είναι καρφωμένη στην καρδιά αυτής της αισθητικής, αυτής της ιδεολογίας που ο Καθολικισμός δεν κατάφερε μέσα στην θρησκευτικότητα της να αποκρύψει τα αυτοκρατορικά άθεα χαρακτηριστικά της.
2. Στην Νεοπλατωνική φιλοσοφία, το Κακό είναι ταυτισμένο με την ύλη(Πλωτίνος) αλλά και με την αναγκαία γενεσιουργό διαδικασία των όντων που δεν είναι το Ένα, το Θείο Ον(Πρόκλος). Η ύλη είναι το Κακό , γιατί ακριβώς επειδή είναι γίγνεσθαι επιφέρει διαρκώς μετασχηματισμούς μέσω του Θανάτου. Ο Καθολικισμός μέ το Μπαρόκ προσπαθεί να αντιμετωπίσει αυτή του την Νεοπλατωνική αποδοχή και να χτίσει επίγεια έργα με την αισθητική μίας εξαπάτησης του Θανάτου. Το Μπαρόκ σε κάθε του έκφανση θρηνεί για το μάταιο της ύπαρξης και προσπαθεί να θεμελιώσει ιδέες, θείες απεικονίσεις, εξορκισμούς της ύλης με ύλη, ενσαρκώνει το Καλό που θέλει να αποκηρύξει το Κακό αλλά επιστρέφει σε αυτό. Μια τερατώδης αντίφαση που δημιουργεί αριστουργήματα, που δημιουργεί λαβύρινθους και δαιδαλώδεις διαδρομές απο-κοσμοποίησης. Το Ιησουίτικο "να είσαι στον κόσμο χωρίς να ανήκεις σε αυτόν" είναι χαραγμένο παντού. Η αποθέωση τελικά δεν είναι η αποθέωση του Θεού, έστω εκ των υστέρων, καταλαβαίνεις πως αυτή η τραγικότητα του Μπαρόκ είναι σαν να υπήρξε ως πρόλογος στην θυελλώδη είσοδο της νέας εποχής των αστών στο προσκήνιο.
3. Κοιτάξτε την αγριότητα του ρεαλισμού του Καραβάτζο, ο Θεός είναι το Συμβάν, το συμβάν του φόνου του Γολιάθ(παραπάνω πίνακας) , το συμβάν της ανάστασης του Λαζάρου, το συμβάν , του καλέσματος του Ματθαίου προς το Χριστό. Ο μεγάλος Ιταλός ζωγράφος δημιουργεί έργα που ο Θεός υπαρχει μόνο ως συμβαντική παρέμβαση, τα πρόσωπα, η βία, το αιφνίδιο στην ζωγραφική του, δεν παρουσιάζουν την ουράνια λάμψη, την καθαρότητα των αγγέλων, την φωτεινότητα του Θείου πνεύματος. Το Μπαρόκ εδώ απεικονίζει το Θείο ως δαιμονιακό, ως Κακό που συμβαντικά καταλαμβάνει το αισθητικο πεδίο των πιστών του.
Ας ακούσουμε τη μουσική του Μπαρόκ, το La Folia του Corelli, τον Μπαχ και τον Βιβάλντι, την επιθανάτια έκκληση του Ναπολιτάνου συνθέτη Pergolesi στο Stabat Mater ("Θρηνούσα Μητέρα"), την μουσική του Χαίντελ...σε κάθε βήμα υπάρχει ο θρήνος , η υπενθύμιση της ανικανότητας του Θεού να προσφέρει την σωτηρία στο μελλοθάνατο υποκείμενο. Ο αντι-ανθρωπισμός του Μπαρόκ επί της ουσίας είναι ένας κλασσικισμός αντιΘειστικός, μία Χριστιανική αποτυχία να αποδειχθεί η μετά θάνατον ζωή.
Στην αρχιτεκτονική του Μπαρόκ αυτή η διάσταση αγγίζει ένα απόκοσμο μεγαλείο. Οι ναοί της Παπικής δύναμης, τα παλάτια της αριστοκρατίας, σχεδιάζονται απο μία τάξη που πιστεύει πως θα ζήσει για πάντα, που εξυμνεί τον εαυτό της και τη δύναμη της με ένα απεριόριστο υπαρξιακό φόβο. Οι ογκώδεις παρουσίες, οι υπεράνθρωπες διαστάσεις, η αποθέωση της πολυτέλειας, ο ίσκιος του μαύρου και του θλιβερού, έργα που χτίζουν ηγεμόνες που θεωρούν πιο πάνω απο κάθε Θεό το δικό τους πέρασμα απο την ζωή. Η Ιησουίτικη ηθική δεν καταφέρνει να συγκρατήσει τις μηδενιστικές και Καισαρικές παράλληλα τάσεις της Καθολικής ελίτ.
Η τέχνη του Μπαρόκ είναι το Κακό που ξεδιπλώνεται σε όλα τα πεδία της φαινομενικότητας. Η ψυχή και το σώμα χωρίζονται βίαια για να αναζητηθεί η βέβηλη ενότητα τους μέσα στους πίνακες, στους θόλους και στις βασιλικές των ναών. Ο ουρανός και η κόλαση μιας ιστορικής παρακμής που έζησε περισσότερο από όσο περίμενε ο οποιοσδήποτε.
4. Η βούληση του Κυρίου είναι αντιθετική με την αναμονή της σωτηρίας απο τον άνθρωπο γιατί ο άνθρωπος που μαθαίνει πως ο Θεός του είναι ο απόλυτος δράστης , φθονεί και επιθυμεί αυτή την δύναμη. Από τη στιγμή που η Εκκλησία αποδέχτηκε πως οι ηγεμόνες και οι Βασιλείς είναι -όπως και ο Πάπας-οι επι της γης εκπρόσωποι της Θείας δύναμης, εξανθρώπισε πλήρως την έννοια της Θείας Βούλησης. Αυτή τη πνευματική παράδοση του Καθολικισμού προχώρησε ο Προτεσταντισμός ακραία στο χώρο της οικονομικής σφαίρας και της πνευματικής αυτονόμησης του Πιστού, αυτή η παράδοση ωθούσε τους ίδιους τους υπερασπιστές του Καθολικού δόγματος να αποτελούν την ενσάρκωση μίας δυνατότητας ... ο άνθρωπος να μοιάσει στον Θεό. Αυτή τη ματαιόητητα που είναι παράλληλα και μια πρώτη ένδειξη ενός υπερανθρωπισμού, απέδωσαν οι δημιουργοί του Μπαρόκ.
5. Η θεατρικότητα του Μπαρόκ είναι η δύναμη του. Αποσύρεται στην δική του σκηνή, ο κόσμος είναι ο κόσμος του, ο κόσμος των υπεράνθρωπων υλικών, όντων και ιδεών, εκεί η συνύπαρξη αυτών φτιάχνει ένα έργο , μία σκηνή για την ματαιότητα του ήδη-κόσμου αλλά και μία ευλογία της εγκατάλειψης στο ανύπαρκτο Θείο. Η υποκριτική είναι νόμος εδώ. Όλοι ξέρουν ότι πρέπει να πείσουν το Θεό ότι είνα μαριονέτες του στην τάξη που δημιουργεί και όλοι το κάνουν γιατί ξέρουν πως δεν υπάρχει κανένας Θεός για να τους χρησιμοποιήσει. Η κραυγή της θεατρικότητας του Μπαρόκ είναι μία κραυγή για την συνείδηση της ανυπαρξίας του ανθρώπου ως υποτελή. Είναι η συνείδηση πως αυτή την συνείδηση της ανύπαρκτης Θεικότητας μπορουν και οι φτωχοί, οι αγρότες, οι μορφωμένοι αστοί των πόλεων να την αποκτήσουν...δεν υπάρχει Θεός "άρα εμείς οι ηγεμόνες δεν δικαιολογούμε την ελέω Θεού μοναρχία μας, άρα ποιός υποτελής πρέπει και γιατί να συναινεί στο μεγαλείο μας;" Η αγριότητα μίας ταξικής ιδεολογικής διαστροφής που πάντα επιστρέφει εκδικητικά στις κατώτερες τάξεις, και παντα συσσωρεύεται ακόμα πιο γρήγορα. Το Μπαρόκ καθρέφτιζε μία αυτο-ικανοποίηση για την απώλεια του Πατρός, που ιστορικά δεν μπορούσε να συνεχίσει άλλο. Οι νέες τάξεις ετοίμαζαν τον δικό τους Οιδίποδα.
6. O ακτινοβόλος κόσμος του Μπαρόκ δελέασε για αυτό την Μπορχική γραφή, τον Ντελέζ και τις πτυχώσεις της σκέψης του, γιατί αποδίδει μια ιερότητα στην μονάδα, την ώρα που την δένει με μια πολλαπλότητα υποστάσεων, είναι ένας λαβύρινθός του λαβύρινθου χωρίς μίτο της Αριάδνης , χωρίς Θεό και χωρίς Άνθρωπο, συμβολικοποιεί στην σκέψη το θάνατο και την παρακμή ως μία απεριόριστη δύναμη και ως ένα και μοναδικό πεπρωμένο, ως τον μόνο αυτοκράτορα στο χώρο και το χρόνο. Χωρίς αμφιβολία η φρικιαστική ειρωνεία του αποτέλεσε για την σκέψη και την φιλοσοφία αντικείμενο έρευνας αλλά και σύμβουλο της. Ας φανταστούμε πόσες συνωμοσίες και δολοφονίες, βεντέτες και τυρρανοκτονίες συζητήθηκαν και οργανώθηκαν μέσα στα υπέρλαμπρα Μπαρόκ ανάκτορα των Βερσαλλιών, στους υποβλητικούς ναούς της Σικελίας την εποχή των μεγάλων εξεγέρσεων, πόσο θάνατο χρειάστηκε η Τέχνη για να εκφράσει λίγη αφοσίωση για ένα Θεό που επιβάλει την ματαιότητα στον άνθρωπο που αναζητά την αιωνιότητα. Ανάμεσα στην ματαιότητα και την αιωνιότητα, μία Τέχνη που απέδωσε την Βούληση για Δύναμη ως Βούληση για Υποκριτική.
σ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου